પૃથ્વી પર પહેલી વાર મંગળ ગ્રહ પરથી મળ્યા સિગ્નલ
માનવજાતનાં ભવિષ્ય માટે મોટી સિદ્ધિ
આ પ્રયોગ ‘A Sign in Space’ પ્રોજેક્ટ હેઠળ આવ્યો કરવામાં
સિગ્નલ મંગળની ભ્રમણકક્ષામાં ફરતા TGO દ્વારા મોકલાયું
પૃથ્વીની બહાર જીવન અને સજીવની માણસ જાતની શોધ ચાલુ છે. એવામાં મંગળ પરથી પ્રથમ વખત પૃથ્વી પર સિગ્નલ મોકલવામાં આવ્યું છે.એક અહેવાલ અનુસાર, અવકાશ એજન્સી એક્સોમાર્સ ટ્રેસ ગેસ ઓર્બિટર (ટીજીઓ) એ મંગળની આસપાસ તેની ભ્રમણકક્ષામાંથી એક એન્કોડેડ મેસેજ મોકલ્યો હતો, જેથી ભવિષ્યમાં આપણે કોઈ અન્ય સંસ્કૃતિના વાસ્તવિક સંકેતો જોઈ શકીએ તેવી પરિસ્થિતિ ઊભી કરી શકાય.
‘અ સાઇન ઇન સ્પેસ’ પ્રોજેક્ટ પર કામ કરનાર વૈજ્ઞાનિક ડેનિએલા ડી પૌલિસે કહ્યું હતું કે સમગ્ર ઇતિહાસમાં, માણસ જાતે શક્તિશાળી અને પરિવર્તનશીલ ઘટનાઓમાં અર્થ શોધ્યો છે. બહારની દુનિયાની સંસ્કૃતિમાંથી સંદેશ પ્રાપ્ત કરવો એ સમગ્ર માનવજાત માટે ઊંડો પરિવર્તનશીલ અનુભવ હશે.
સર્ચ ફોર એક્સ્ટ્રાટેરેસ્ટ્રિયલ ઇન્ટેલિજન્સ (SETI) સંસ્થામાં કામ કરતા પૌલિસ, આંતરરાષ્ટ્રીય નિષ્ણાતો અને અવકાશ વૈજ્ઞાનિકોની એક ટીમને એક પ્લેટફોર્મ પર એકસાથે લાવ્યાં છે અને બહારની દુનિયાના સંદેશાને ડીકોડિંગ અને અર્થઘટન કરવાની પ્રક્રિયા પર રિસર્ચ કરવા માટે એક પ્રોજેક્ટ બનાવ્યો છે.
પૃથ્વી સિવાયના ગ્રહોમાં માનવજીવનની શોધ ચાલુ રહી છે, ત્યારે મંગળ ગ્રહ પરથી પ્રથમ વખત પૃથ્વી પર સિગ્નલ મોકલવામાં આવ્યું હતું. આ સિગ્નલ કોડેડ ભાષામાં અને તે કોઇ પરગ્રહવાસીએ નહીં, પરંતુ યુરોપની સ્પેસ એજન્સી એક્સોમાર્સ ટ્રેસ ગેસ આર્બિટર (TGO) મંગળની આસપાસની તેની ભ્રમણકક્ષામાંથી મોકલ્યા છે. આ ઓર્બિટેરે મોકલેલા સિગ્નલ 24મે2023 ના રોજ રાત્રે નવ વાગ્યે પૃથ્વી પર મળ્યાં હતાં. આ પ્રોજેક્ટનો હેતુ એ છે કે જો આપણી પૃથ્વી પર કોઈ પરગ્રહવાસી અથવા બહારની દુનિયાની સંસ્કૃતિ (એલિયન્સ) તરફથી કોઈ સિગ્નલ મોકલવામાં આવે તો આપણે તે પ્રાપ્ત કરી શકીશું કે નહીં.આ સિગ્નલમંગળની ભ્રમણકક્ષામાં કરતા TGO દ્વારા મોકલવામાં આવ્યો હતો, જે 16 મિનિટ પછી પૃથ્વી પર મળ્યો હતો.
આ પ્રયોગ ‘A Sign in Space’ પ્રોજેક્ટ હેઠળ કરવામાં આવ્યો હતો. આપ્રોજેક્ટનો હેતુ એ છે કે જો આપણીપૃથ્વી પર કોઈ અન્ય ગ્રહ અથવાબહારની દુનિયાની સંસ્કૃતિ(એલિયન્સ) તરફથી કોઈ સિગ્નલ મોકલવામાં આવે, તો આપણે તે પ્રાપ્ત કરી શકીશું કે નહીં. ડી પૌલિસે તેમનીઆંતરરાષ્ટ્રીય નિષ્ણાતો અને અવકાશ વૈજ્ઞાનિકોની ટીમ સાથે મંગળ પરથીમળેલા આ સિગ્નલને ડીકોડ કરવા માટેલોકોની મદદ માંગી છે.
એક્સોમાર્સ ટ્રેસ ગેસ ઓર્બિટર (TGO) એ 2023માં મંગળની ભ્રમણકક્ષામાંથી પૃથ્વી પર પ્રથમ વખત એક એન્કોડેડ સિગ્નલ મોકલ્યું હતું, જે યુરોપિયન સ્પેસ એજન્સી (ESA) અને રશિયન સ્પેસ એજન્સી રોસકોસ્મોસના સંયુક્ત એક્સોમાર્સ પ્રોગ્રામનો એક ભાગ હતું. આ પ્રયોગનો હેતુ એવી પરિસ્થિતિનું અનુકરણ કરવાનો હતો જેમાં ભવિષ્યમાં અન્ય સભ્યતાઓના સંભવિત સિગ્નલોને પકડી શકાય અને તેનું વિશ્લેષણ કરી શકાય. આ સિગ્નલ મે 2023માં મોકલવામાં આવ્યું હતું, અને તેને પૃથ્વી પરના ત્રણ મોટા રેડિયો ટેલિસ્કોપ્સ – ગ્રીન બેન્ક ટેલિસ્કોપ (યુએસએ), મેડિસિના રેડિયો ઑબ્ઝર્વેટરી (ઇટાલી), અને એલન ટેલિસ્કોપ એરે (યુએસએ) – દ્વારા પ્રાપ્ત કરવામાં આવ્યું હતું. આ સિગ્નલને ડીકોડ કરવામાં લગભગ 10 દિવસ લાગ્યા હતા, અને તેનો સંદેશ સરળ બાઈનરી કોડમાં હતો, જેનો હેતુ માનવીય સંદેશને બદલે ટેકનિકલ પરીક્ષણ હતો.
TGO, જે 2016થી મંગળની ભ્રમણકક્ષામાં છે, તેનો મુખ્ય ઉદ્દેશ મંગળના વાતાવરણમાં મીથેન અને અન્ય ટ્રેસ ગેસની હાજરીનો અભ્યાસ કરવાનો છે, જે જૈવિક અથવા ભૂસ્તરીય પ્રક્રિયાઓના સંકેત હોઈ શકે છે. આ ઉપરાંત, TGO અન્ય મંગળ રોવર્સ અને લેન્ડર્સ (જેમ કે નાસાના ક્યુરિયોસિટી અને પર્સિવરન્સ) માટે ડેટા રિલે તરીકે પણ કામ કરે છે, જેની મદદથી મંગળની સપાટી પરથી પૃથ્વી સુધી ડેટા મોકલવામાં આવે છે. 2023 સુધીમાં, TGO લગભગ 60% મંગળ મિશન ડેટાને પૃથ્વી સુધી પહોંચાડવામાં જવાબદાર છે.
2025 સુધીની લેટેસ્ટ માહિતી અનુસાર, TGO તેની વૈજ્ઞાનિક ઉદ્દેશ્યોને સફળતાપૂર્વક પૂર્ણ કરી રહ્યું છે. તેના ચાર મુખ્ય સાધનો – ACS (Atmospheric Chemistry Suite), CaSSIS (Colour and Stereo Surface Imaging System), FREND (Fine Resolution Epithermal Neutron Detector), અને NOMAD (Nadir and Occultation for MArs Discovery) – મંગળના વાતાવરણ અને સપાટીનો ઊંડો અભ્યાસ કરી રહ્યા છે. જોકે, TGOએ મીથેનની હાજરીના નિશ્ચિત પુરાવા હજુ સુધી આપ્યા નથી, જે અગાઉના મિશન્સ (જેમ કે ક્યુરિયોસિટી અને માર્સ એક્સપ્રેસ) દ્વારા નોંધાયેલા મીથેનના સ્થાનિક અને કામચલાઉ નિરીક્ષણોથી વિરોધાભાસી છે. આ રહસ્ય હજુ અધૂરું છે, અને વૈજ્ઞાનિકો તેના સ્ત્રોત (જૈવિક કે ભૂસ્તરીય) ને સમજવા માટે સંશોધન ચાલુ રાખે છે.
આગામી એક્સોમાર્સ મિશન, જેમાં રોઝાલિન્ડ ફ્રેન્કલિન રોવર 2028માં લોન્ચ થવાનું છે, TGOની રિલે ક્ષમતાઓનો ઉપયોગ કરશે. આ રોવર મંગળની સપાટી પર જૈવિક અણુઓ અને જીવનના નિશાનો શોધવા માટે 2 મીટર સુધી ડ્રિલિંગ કરશે. TGO આ મિશન માટે ડેટા રિલે અને સંચારનું મુખ્ય સાધન રહેશે. આ પ્રયોગ મંગળ પરથી સિગ્નલ પ્રાપ્ત કરવાની અને ડીકોડ કરવાની ક્ષમતાઓને મજબૂત કરે છે, જે ભવિષ્યમાં બહારની સભ્યતાઓ સાથે સંચારની શક્યતાઓને ખોલી નાખશે.
Reporter : દીપક જગતાપ, નર્મદા
