આજેવિશ્વ પર્યાવરણ દિવસછે. ખાસ કરીને ગ્લોબલ વોર્મિંગ ની અસરને કારણે વિશ્વ આજે ગંભીર સમસ્યાનો સામનો કરી રહ્યો છે ત્યારે આ વિષય આજે ચિંતા અને ચિંતનનો વિષય બન્યો છે.
અમેરિકામાં નાસા અને નેશનલ એન્ડ એટમૉસ્ફેરિક એડમિનિસ્ટ્રેશનના વૈજ્ઞાનિકોને સ્ટડી દરમિયાન જાણવા મળ્યું છે કે 2005થી 2019ના 14 વર્ષના સમયગાળા દરમિયાન પૃથ્વીના વાયુમંડળમાં ગરમી વધીને બમણી થઈ ગઈ છે. વૈજ્ઞાનિકો અનુસાર જો આ પ્રમાણે જ ઊર્જામાં અસંતુલન જળવાશે તો આગામી 10 વર્ષોમાં ખૂબ જ જોખમયુક્ત જળવાયુ પરિવર્તન (Climate change) આવી શકે છે. નાસા CERESના ચીફ ઈન્વેસ્ટીગેટર અને આ સ્ટડીને લીડ કરતા નોર્માન લોબે જણાવ્યું કે, ‘જે પણ પરિણામ પ્રાપ્ત થયા છે તે ખૂબ જ જોખમકારક હતા.’
વૈજ્ઞાનિકોએ બે અલગ અલગ મેઝરમેન્ટ પરથી ડેટા એકત્ર કર્યા છે. એક નાસાના CERESમાં સેટેલાઈટ સેંસરના સમૂહ દ્વારા અને બીજું અર્ગો દ્વારા વિશ્વના મહાસાગરોનું તાપમાન અને તેની તરલતા માપવા માટે તરતો મૂકવામાં આવ્યો. બંને ડેટા પરથી તરણ કાઢવામાં આવ્યું કે, પૃથ્વીની 90% ગરમી મહાસાગરમાં જાય છે, સમુદ્રના તાપમાનની રૂપરેખા પેટર્ન માટે નિર્ણાયક ડેટા પ્રદાન કરી શકે છે.
લોબે વધુમાં જણાવ્યું કે, “પૃથ્વીના ઊર્જા અસંતુલનમાં ફેરફાર જોવાની આ બે પ્રક્રિયા ખૂબ જ વાસ્તવિક પરિણામ આપે છે. આ પ્રક્રિયાના પરિણામ વિશ્વાસ અપાવે છે કે હાલમાં જે પણ પરિસ્થિતિ જોઈ રહ્યા છીએ તે એક માત્ર તથ્ય નથી, પરંતુ વાસ્તવિક ઘટના છે.”
એક સ્ટડી અનુસાર માનવ ગતિવિધિઓ દ્વારા ઉત્પાદિત ગ્રીનહાઉસ ગેસમાં થઈ રહેલી વૃદ્ધિને કારણે ગ્લોબલ વોર્મિંગમાં વૃદ્ધિ થઈ છે. પૃથ્વીના વાયુમંડળમાં બાષ્પીભવનમાં વૃદ્ધિને કારણે ગરમીમાં વધારો થઈ રહ્યો છે. સમુદ્રી બરફ અને વાદળો ઘટવાને કારણે સૂર્યમાંથી આવતી ઊર્જાનું અવશોષણ વધી રહ્યું છે.
વૈજ્ઞાનિકોએ ચેતવણી આપી છે કે આ સ્ટડી માત્ર દીર્ઘકાલીન જળવાયુ પરિવર્તનની સરખામણીમાં એક સ્નેપશોટ છે, જેનાથી વૈજ્ઞાનિકો નિશ્ચિતરૂપે
અનુમાન લગાવી શકતા નથી. આ સ્ટડી 15 જૂને જિઓફિઝીકલ રિસર્ચ લેટરમાં પ્રકાશિત કરવામાં આવી હતી. જળવાયુ પરિવર્તનના કારણે પ્રકૃતિ પર ખૂબ જ ગંભીર અસર થઈ રહી છે.આ સંશોધનની મુખ્ય માહિતી અને તેના પરિણામો વિશે વિગતવાર માહિતી જોઈએ તોખાસ તો પૃથ્વી પર ઉર્જા અસંતુલનમાં બમણો વધારો થયો છે.પૃથ્વીની આબોહવા સૂર્યમાંથી મળતી ઊર્જા અને પૃથ્વી દ્વારા અવકાશમાં પાછી મોકલવામાં આવતી ઇન્ફ્રારેડ ઊર્જા વચ્ચેના સંતુલન પર આધારિત છે. આ તફાવતને “ઉર્જા અસંતુલન” કહેવામાં આવે છે.2005 થી 2019 દરમિયાન, આ અસંતુલન લગભગ બમણું થયું, એટલે કે પૃથ્વી હવે સૂર્યમાંથી મળતી ઊર્જાની સરખામણીમાં વધુ ગરમી શોષી રહી છે અને તેને અવકાશમાં પાછી મોકલવામાં ઓછી ઊર્જા ફેંકી રહી છે.
બીજું આ વૈશ્વિક મહાસાગરમાં તાપમાન અને ખારાશ માપવા માટે ફ્લોટ્સનો ઉપયોગ કરે છે, જે દર્શાવે છે કે મહાસાગરો 90% જેટલી વધારાની ગરમી શોષી રહ્યા છે.બંને પદ્ધતિઓના પરિણામો એકબીજા સાથે સુસંગત હતા, જે આ ઘટનાની વાસ્તવિકતાને પુષ્ટિ આપે છે.કાર્બન ડાયોક્સાઇડ (CO2) અને મિથેન જેવા ગ્રીનહાઉસ ગેસનું વધતું ઉત્સર્જન ગરમીને વાયુમંડળમાં ફસાવે છે, જે અવકાશમાં પાછી જતી ઊર્જાને રોકે છે. એ ઉપરાંતપાણીની વરાળમાં વધારો. પણ જવાબદાર છે.ગરમ વાતાવરણમાં વધુ પાણીની વરાળ હોય છે, જે ગરમીને વધુ ફસાવે છે.
આ વધતી ઉર્જા અસંતુલન આબોહવા પરિવર્તનને વેગ આપી શકે છે, જેના પરિણામે આત્યંતિક હવામાન ઘટનાઓ (ગરમીના મોજાં, દુષ્કાળ, વાવાઝોડા), દરિયાઈ બરફનું ઓગળવું, અને સમુદ્રના સ્તરમાં વધારો થઈ શકે છે.
નાસાના મુખ્ય સંશોધક નોર્મન લોએબે જણાવ્યું કે, “આ પ્રવૃત્તિઓ ખૂબ ચિંતાજનક છે,” કારણ કે તે દર્શાવે છે કે આબોહવા પરિવર્તનની અસરો અપેક્ષા કરતાં વધુ ઝડપથી વધી રહી છે.
2020થી 2025ના આંકડા તપાસીએ તો આ સમય દરમિયાન પૃથ્વીના વાયુમંડળમાં ગરમીના વધારા અંગેના ઉપલબ્ધ NASA અને NOAAના ડેટા આધારે, આ સમયગાળા દરમિયાન વૈશ્વિક તાપમાન અને મહાસાગરની ગરમીના સંગ્રહમાં નોંધપાત્ર વધારો જોવા મળ્યો છે.
2023 અને 2024માં રેકોર્ડ ગરમી રહી હતી. NOAA અને NASAના 2024ના વૈશ્વિક તાપમાન અહેવાલ મુજબ, 2024 એ નોંધાયેલ ઇતિહાસમાં સૌથી ગરમ વર્ષ હતું, જેમાં વૈશ્વિક સરેરાશ તાપમાન 20મી સદીની સરેરાશ કરતાં 1.29°C વધુ હતું. આ દર્શાવે છે કે વાયુમંડળમાં ગરમીનું પ્રમાણ સતત વધી રહ્યું છે.
મહાસાગરો વૈશ્વિક ગરમીના લગભગ 90% શોષી લે છે. 2023માં, ઉપરના 2000 મીટરના મહાસાગરની ગરમી (ocean heat content) 286 ઝેટાજૂલ્સ (ZJ) સુધી પહોંચી, જે 2022ની સરખામણીએ 9-15 ZJનો વધારો દર્શાવે છે. 2024માં આ વધારો 16 ZJ વધુ હતો, જે વાયુમંડળ અને મહાસાગરની ગરમીના શોષણની વધતી પ્રક્રિયા દર્શાવે છે.
એ ઉપરાંત ગ્રીનહાઉસ ગેસ અને એલ નીનોની અસર પણ જોવા મળી છે. વધતા ગ્રીનહાઉસ ગેસ (જેમ કે CO2 અને મિથેન) અને 2023માં શરૂ થયેલ એલ નીનો ઘટનાએ વાયુમંડળની ગરમીમાં વધારો કર્યો. આ ઘટનાઓએ 2023 અને 2024માં રેકોર્ડ તાપમાનમાં ફાળો આપ્યો, જોકે એલ નીનોની તીવ્રતા 2015-16ની સરખામણીએ ઓછી હતી.
દરેક દાયકામાં તાપમાન વધવાની સાથે, 2020-2024 દરમિયાનના દસ સૌથી ગરમ વર્ષો નોંધાયા છે.
વાયુમંડળમાં ગરમીના વધારાને મહાસાગરો દ્વારા શોષવામાં આવે છે, જેના કારણે દરિયાઈ સપાટીનું તાપમાન અને સમુદ્રનું સ્તર વધ્યું છે.
2020 પછી, ખાસ કરીને 2023 અને 2024માં, અન્ય પરિબળો જેમ કે શિપિંગ ઇંધણના નિયમોમાં ફેરફારથી એરોસોલનું પ્રમાણ ઘટ્યું, જેનાથી ગરમી ઘટાડતી વાદળોની અસર ઓછી થઈ, જે વાયુમંડળની ગરમીમાં વધારાનું કારણ બન્યું.
આમ 2020થી 2025 દરમિયાન, વાયુમંડળમાં ગરમીનો વધારો થયો છે. 2024ના ડેટા દર્શાવે છે કે વૈશ્વિક તાપમાન અને મહાસાગરની ગરમી રેકોર્ડ સ્તરે પહોંચી છે, જે આબોહવા પરિવર્તનની તીવ્રતા દર્શાવે છે.
આ અભ્યાસ, જે “Geophysical Research Letters”માં પ્રકાશિત થયો, એ ચેતવણી આપે છે કે જો ગ્રીનહાઉસ ગેસનું ઉત્સર્જન ઘટાડવામાં નહીં આવે તોઆબોહવા પરિવર્તનની અસરો વધુ ગંભીર થશે.
તે માનવ-કારણે થતા પરિબળો, જેમ કે ફોસિલ ઇંધણનું દહન, અને કુદરતી પ્રક્રિયાઓ બંનેને આ અસંતુલન માટે જવાબદાર ગણાવે છે.
આ સંશોધન આબોહવા પરિવર્તનની તાકીદને દર્શાવે છે અને ગ્રીનહાઉસ ગેસ ઉત્સર્જન ઘટાડવા માટે તાત્કાલિક પગલાંની જરૂરિયાત પર ભાર મૂકે છે. નાસા અને NOAA દ્વારા એકત્ર કરવામાં આવેલા ડેટા આપણા ગ્રહની ગરમી શોષવાની ક્ષમતામાં ઝડપી વધારાને સમજવામાં મદદ કરે છે, જે ભવિષ્યમાં આબોહવા-સંબંધિત નીતિઓ અને પગલાં માટે મહત્વપૂર્ણ બની રહેશે.
લેખક: દીપક જગતાપ
